Nos últimos tempos asistimos a un debate sobre a lingua que vai máis alá de cuestións filolóxicas, que ten unha ampla significación para o futuro do galego e, polo tanto, da identidade nacional de Galicia.
Unha parte da explicación do por qué non está pechado o debate sobre a lingua, radica de cómo se fixo aquí a transición democrática.
– A dereita goberna dende un primeiro momento Galicia, e do mesmo xeito que non cre na Autonomía, tampouco cre no idioma.
– A esquerda, que apoia o Estatuto, sae moi debilitada. O PSdeG – PSOE xurde como partido de aluvión, sen pasado e sen perspectiva propia. Os eurocomunistas, a pesares do seu compromiso antifranquista, son testemuñais.
– O nacionalismo tampouco aposta polo autogoberno. As súas posicións van desde o independentismo ao lusismo. Axudando, con elo, ás pretensións da dereita de desdebuxar a Autonomía herdeira do Estatuto de Castelao.
A falla de autoridade social permite a existencia de Institucións e asociacións con diversas normativas lingüística, baixo presupostos máis ideolóxicos que filolóxicos, que buscan diversos graos de diferenciación política – territorial co resto de España.
Esta diferenciación vai dende unha normativa oficial que busca o espacio do galego sen converter ao castelán en inimigo visceral; á normativa lusista que considera que Galicia é unha expresión da cultura portuguesa, anulando a identidade nacional propia. Entre as dúas, a de mínimos reintegracionistas, que sigue acomplexada pola lusista.
Os tempos son chegados para pecha-la problemática das normativas, tendo en conta que nestes vinte anos houbo cambios que obrigan a reformularse aspectos superados, minimizados ou que son novidosos:
A globalización trae consigo a necesidade de conseguir un amplo acordo na sociedade galega que permita que a nosa cultura poda ter o seu propio espacio diferenciado que nos permita seguir sendo galegos. Porque é ben certo que se aínda somos galegos é por mor do idioma. A normativa galego – portuguesa non ten sentido, non só porque non se usa en ningunha parte de Galicia, senón porque deixamos de ser galegos para nos converter en portugueses.
Aínda así é indubidable a existencia dunha orixe común, que agora maniféstase en dúas personalidades nacionais diferenciadas. O portugués é unha referencia a ter en conta, que sufre unha diferenciación cada vez maior entre as súas falas.
As Institucións autonómicas, os partidos e as entidades culturais galegas deben chegar a un acordo que peche “definitivamente” o conflicto das normativas. Rexeitada a normativa galego – portuguesa, e dende a oficial con modificacións de consenso, debería haber un espacio de entendemento que permita un achegamento en beneficio do idioma galego, sen renunciar a nosa identidade e a reforza-la autoridade da Real Academia Galega.
Hoxe a dicotomía non é galego versus castelán, senón culturas anglófilas ou culturas latinas. A Historia é como é. En Galicia, pese a quen pese, existe unha cultura galega en castelán, coa que debemos convivir e reivindicar como nosa e expresión de riqueza.
A regaleguización de Galicia virá dada da man dos galegos das cidades ou non haberá tal. Para elo, hai que converter ao galego nunha lingua máis atraente socialmente. Amplia-la súa presencia non medios, ter unha soa normativa e desenvolver unha cultura galega de interese, baseada máis na calidade. O fenómeno literario de Manuel Rivas ou a música folc galega perfilan algunhas das liñas a seguir.
O idioma tamén necesita da recuperación da esquerda na nosa terra e o seu reencontro coa Cultura. Unha esquerda que reedite a Alianza das forzas do traballo e da cultura, cun proxecto federalista para España e de país para Galicia.